Historia witaminy C jest niezwykle ciekawa. Witamina C, znana również jako kwas askorbinowy, jest kluczowym składnikiem odżywczym, niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Pomimo swojej obecności w wielu produktach spożywczych, jej niedobór przez wieki stanowił poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi, zwłaszcza marynarzy odbywających długie rejsy. Choroba wynikająca z niedoboru witaminy C – szkorbut – zbierała śmiertelne żniwo aż do XVIII wieku, gdy odkryto jej przyczynę i skuteczną metodę zapobiegania.
- Szkorbut, śmiertelna choroba wynikająca z niedoboru witaminy C, przez wieki dziesiątkował załogi statków, aż w XVIII wieku szkocki lekarz James Lind odkrył, że cytrusy skutecznie mu zapobiegają.
- Dzięki wprowadzeniu codziennych racji soku z cytryn i limonek w 1795 roku, Brytyjska Marynarka Wojenna niemal całkowicie wyeliminowała szkorbut, co przyczyniło się do jej dominacji na morzach.
- Witamina C została ostatecznie wyizolowana w 1932 roku przez Alberta Szent-Györgyi’ego.
- Szeroki wybór produktów z witaminą C znajdziecie w naszym sklepie.
Czym jest szkorbut?
Szkorbut to choroba wynikająca z długotrwałego braku witaminy C w diecie. Ponieważ organizm człowieka nie potrafi samodzielnie syntetyzować kwasu askorbinowego, konieczne jest jego regularne dostarczanie wraz z pożywieniem. Witamina C bierze udział w syntezie kolagenu, który odpowiada za elastyczność i wytrzymałość tkanek łącznych. Jej niedobór prowadzi do osłabienia ścian naczyń krwionośnych, zaburzeń gojenia ran, bólu stawów, obrzęków oraz ogólnego osłabienia organizmu.
W zaawansowanych stadiach szkorbut objawia się krwawieniem dziąseł, wypadaniem zębów, powstawaniem trudno gojących się ran oraz rozległymi krwotokami wewnętrznymi, które mogą prowadzić do śmierci.
Szkorbut – plaga marynarzy na długich rejsach
Od czasów wielkich odkryć geograficznych (XV-XVIII wiek) szkorbut stał się jedną z najczęstszych chorób dotykających marynarzy. Wyprawy morskie trwały miesiące, a na statkach brakowało świeżych owoców i warzyw. Dieta marynarzy składała się głównie z sucharów, solonego mięsa i grochu, które nie dostarczały wystarczającej ilości witaminy C.
Szkorbut był tak powszechny, że w XVII wieku stanowił większe zagrożenie dla marynarzy niż bitwy morskie. Szacuje się, że w czasie rejsu Vasco da Gamy do Indii (1497–1499) choroba zabiła ponad połowę jego załogi. W XVIII wieku podczas jednej z wypraw hiszpańskich na Filipiny zmarło aż 80% marynarzy.
Przełomowe odkrycie Jamesa Lind’a
Kluczowy przełom w walce ze szkorbutem nastąpił w 1747 roku, kiedy James Lind, szkocki lekarz marynarki wojennej, przeprowadził jedno z pierwszych w historii kontrolowanych badań klinicznych.
Lind podzielił marynarzy cierpiących na szkorbut na sześć grup i każdej podał inny rodzaj leczenia:
- ocet,
- wodę morską,
- cydr,
- kwas siarkowy,
- mieszankę leków,
- cytryny i pomarańcze.
Okazało się, że tylko marynarze spożywający cytrusy odzyskali zdrowie w ciągu kilku dni. Chociaż Lind nie znał jeszcze witaminy C, jego eksperyment udowodnił, że świeże owoce i warzywa mogą zapobiegać szkorbutowi.
Wprowadzenie cytrusów do diety marynarzy
Mimo odkrycia Linde’a, dopiero kilkadziesiąt lat później Brytyjska Marynarka Wojenna zaczęła na szeroką skalę wdrażać jego zalecenia. W 1795 roku oficjalnie wprowadzono codzienne racje soku z cytryn lub limonek dla marynarzy. W efekcie szkorbut został niemal całkowicie wyeliminowany w brytyjskiej flocie, co przyczyniło się do dominacji Royal Navy na morzach świata.
Dzięki temu Brytyjczyków zaczęto nazywać „limeys”, ponieważ spożywali duże ilości limonek.
Odkrycie witaminy C i jej znaczenie
Mimo że skuteczność cytrusów była już dobrze znana, sama witamina C została wyizolowana dopiero w 1932 roku przez węgierskiego biochemika Alberta Szent-Györgyi’ego. Otrzymał on za to Nagrodę Nobla w 1937 roku, co ostatecznie potwierdziło kluczową rolę tej witaminy w zapobieganiu szkorbutowi.
Obecnie witamina C jest powszechnie dostępna w żywności i suplementach, a przypadki szkorbutu są rzadkością, występując głównie w krajach dotkniętych niedożywieniem lub u osób z ekstremalnie ubogą dietą.
Współczesne spojrzenie na witaminę C
Dziś witamina C jest nie tylko znana jako czynnik zapobiegający szkorbutowi, ale także jako silny antyoksydant, wspomagający odporność, syntezę kolagenu i metabolizm żelaza. Zalecane dzienne spożycie wynosi 75–90 mg dla dorosłych, a jej głównymi źródłami w diecie są:
- cytrusy (pomarańcze, grejpfruty, cytryny),
- kiwi,
- truskawki,
- papryka,
- natka pietruszki,
- brokuły.
Pomimo tego, że witamina C jest szeroko dostępna, warto pamiętać o jej regularnym spożywaniu, ponieważ organizm nie potrafi jej magazynować.
Podsumowanie
Historia witaminy C to doskonały przykład tego, jak naukowe odkrycia mogą zmieniać losy ludzkości. Dzięki badaniom Jamesa Linde’a i późniejszym wprowadzeniu cytrusów do diety marynarzy, udało się niemal całkowicie wyeliminować szkorbut, który przez wieki był jedną z najgroźniejszych chorób na morzach. Ostateczne odkrycie i izolacja kwasu askorbinowego przez Alberta Szent-Györgyi’ego potwierdziły jego kluczową rolę dla zdrowia człowieka.
Dziś witamina C jest synonimem odporności i zdrowia, ale jej historia pokazuje, jak wielkie znaczenie ma prawidłowe odżywianie i rola nauki w walce z chorobami.
Bibliografia
- Lind, J. (1753). A Treatise on the Scurvy.
- Carpenter, K. J. (1986). The History of Scurvy and Vitamin C.
- Szent-Györgyi, A. (1937). Studies on biological oxidation and vitamins. Nobel Prize Lecture.
